Diagnoza nozologiczna uzależnienia – czym jest, kto ją robi i w jakim celu?

Każde skuteczne leczenie zaczyna się od trafnego zdiagnozowania pacjenta. Jest tak również w przypadku uzależnień. Diagnoza nozologiczna to przykład diagnozowania alkoholizmu. Polega na rozpoznaniu uzależnienia na podstawie ustandaryzowanych kryteriów diagnostycznych. Jakie to kryteria? Jak przebiega ten proces? Kto stawia takie diagnozy w przypadku alkoholików i jak to pomaga w dalszym postępowaniu? 

Diagnoza nozologiczna (od greckiego nosos – choroba i logos – nauka) to proces medyczny, który polega na formalnym rozpoznaniu i stwierdzeniu (w tym przypadku uzależnienia) na podstawie ściśle określonych i ogólnie przyjętych kryteriów diagnostycznych. To ważny krok w leczeniu, ponieważ umożliwia dokładne zrozumienie problemu konkretnego pacjenta i zaplanowanie dla niego najlepszej terapii.

Co to jest diagnoza nozologiczna uzależnienia – kryteria i przebieg

Diagnoza nozologiczna jest formalnym potwierdzeniem, że dana osoba spełnia kryteria uzależnienia według obowiązujących w danej chwili klasyfikacji medycznych. Przykładami takich klasyfikacji wykorzystywanych w diagnozowaniu alkoholizmu są DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) oraz ICD-11 (International Classification of Diseases). 

Uzależnienie (definiowane jako przewlekła choroba mózgu, która charakteryzuje się używaniem danej substancji mimo negatywnych konsekwencji) określa się jako łagodne, umiarkowane lub ciężkie – zależnie od tego, ile objawów (to jest wspomnianych kryteriów diagnostycznych) stwierdza się u badanej osoby.

Diagnoza nozologiczna – przykłady branych pod uwagę kryteriów

Kryteria DSM-5 w diagnozowaniu alkoholizmu:

• przyjmowanie większych ilości alkoholu przez dłuższy niż wstępnie zamierzony czas,
• nieudane próby zaprzestania lub ograniczenia przyjmowania alkoholu,
• spędzanie dużej ilości czasu na zdobywaniu, piciu lub regeneracji po spożyciu alkoholu,
• silne pragnienie lub potrzeba sięgania po alkohol,
• powtarzające się niewypełnianie obowiązków w pracy, szkole, domu z powodu alkoholu,
• kontynuowanie picia mimo problemów (społecznych, interpersonalnych) powodowanych nasilonym spożywaniem alkoholu,
• porzucenie lub ograniczenie ważnych działań społecznych, zawodowych lub rekreacyjnych z powodu picia alkoholu,
• sięganie po alkohol w sytuacjach, w których jest to fizycznie niebezpieczne,
• kontynuowanie picia mimo wiedzy o problemach fizycznych lub psychicznych spowodowanych lub nasilonych przez alkohol,
• rozwój tolerancji alkoholu (potrzeba zwiększania dawki dla osiągnięcia dotychczasowego efektu),
• wystąpienie objawów odstawienia przy zaprzestaniu picia alkoholu.

Kryteria ICD-11 w diagnozowaniu alkoholizmu:

• silne pragnienie lub poczucie przymusu picia alkoholu,
• trudności w kontrolowaniu zachowania związanego z używaniem alkoholu (problemy z rozpoczęciem, zakończeniem lub ograniczeniem jego spożycia),
• zwiększona tolerancja na alkohol,
• objawy odstawienia (drżenie, pocenie się, niepokój, nudności, wymioty, bezsenność lub, w ciężkich przypadkach, delirium tremens przy zaprzestaniu picia),
• postępujące zaniedbywanie obowiązków (społecznych, zawodowych, osobistych…),
• kontynuowanie picia alkoholu mimo szkodliwych następstw (pogorszenie zdrowia, samopoczucia, relacji z innymi ludźmi), 
• nadmierna ilość czasu spędzana na czynnościach związanych z alkoholem.

Jeśli ktoś stwierdza u siebie takie objawy – choćby tylko niektóre z nich – z pewnością powinien udać się do specjalisty, który będzie w stanie stwierdzić, czy uzależnienie występuje, a jeśli tak, to w jakim stadium jest choroba i co należy w takiej sytuacji dalej robić.

Przeczytaj też: Objawy alkoholizmu – kiedy zaczyna się problem?

Kto stawia diagnozę nozologiczną uzależnienia

Uzależnienia najczęściej diagnozują psychiatrzy we współpracy z psychologami klinicznymi oraz terapeutami uzależnień, ale w niektórych przypadkach nawet lekarz pierwszego kontaktu (lekarz rodzinny) może postawić wstępną diagnozę nozologiczną i skierować pacjenta do odpowiednich specjalistów.

Jak w praktyce wygląda taki proces diagnostyczny

Nozologiczna diagnoza uzależnienia od alkoholu jest wieloetapowa i obejmuje kilka kluczowych kroków…

• Wywiad kliniczny – specjalista przeprowadza szczegółową rozmowę z pacjentem, podczas której zbiera on informacje na temat historii jego picia, obserwowanych objawów, a także sytuacji życiowej, zdrowotnej i rodzinnej; czasami – dla uzyskania pełnego (prawdziwego) obrazu sytuacji – cenne i potrzebne okazuje się pozyskanie informacji o pacjencie od jego rodziny i innych osób z jego otoczenia.
  
• Badania przesiewowe – diagnozując alkoholizm, wykorzystuje się także różnego rodzaju kwestionariusze i testy psychologiczne, które pomagają ocenić stopień uzależnienia i jego wpływ na życie pacjenta. Przykładem może być AUDIT (Alcohol Use Disorders Identification Test).
  
• Badania laboratoryjne – w niektórych przypadkach zleca się dodatkowe badania (na przykład testy krwi, analizę moczu, badania toksykologiczne), aby potwierdzić obecność konkretnej substancji w organizmie i wykluczyć ewentualnie inne przyczyny objawów.

Specjalista stawiający diagnozę nozologiczną ocenia pacjenta, biorąc pod uwagę wspomniane wcześniej kryteria diagnostyczne (DSM-5 lub ICD-11). Uwzględnia on zarówno fizyczne, jak i psychiczne objawy uzależnienia. Czasami – w celu wykluczenia innych zaburzeń o podobnych do alkoholizmu symptomach – przeprowadza się dokładną diagnozę różnicową. Może ona obejmować konsultacje z innymi specjalistami (na przykład neurologami czy endokrynologami).

Po postawieniu diagnozy uzależnienia od alkoholu opracowuje się plan leczenia, który może obejmować terapię indywidualną, grupową, farmakoterapię oraz inne formy wsparcia uzależnionego pacjenta. Terapia alkoholika powinna być jak najlepiej dostosowana do jego indywidualnych potrzeb i sytuacji życiowej. W tym celu łączy się niekiedy diagnozę nozologiczną z diagnozą funkcjonalną.

Diagnoza nozologiczna a funkcjonalna

Diagnoza nozologiczna i funkcjonalna to dwa różne, ale dobrze uzupełniające się podejścia do oceny pacjentów z uzależnieniami, dlatego coraz częściej specjaliści łączą te dwie metody. 

Diagnoza nozologiczna dostarcza formalnego rozpoznania na podstawie ustalonych, ustandaryzowanych kryteriów, co jest niezbędne do rozpoczęcia leczenia. Diagnoza funkcjonalna koncentruje się natomiast na ocenie funkcjonowania pacjenta w różnych obszarach życia i na tym, jak uzależnienie wpływa na to życie. A to z kolei pozwala na dostosowanie terapii do specyficznych potrzeb oraz możliwości i – co ważne – także ograniczeń osoby uzależnionej. Stosowanie obu tych podejść razem umożliwia kompleksowe zrozumienie problemów danego pacjenta i zaplanowanie dla niego skutecznego, indywidualnego leczenia uzależnienia.Jeśli czytasz ten tekst, to prawdopodobnie w Twoim życiu lub życiu bliskiej Ci osoby obecne jest uzależnienie od alkoholu lub co najmniej sygnały świadczące o niezdrowej relacji z tą używką. Nie zwlekaj, poszukaj profesjonalnej pomocy. Skontaktuj się z nami!