Zespół FAS – alkoholowy zespół płodowy

Zespół FAS to zaburzenia rozwojowe powstające na skutek narażenia dziecka w okresie płodowym na toksyczny wpływ alkoholu spożywanego przez matkę. Jak objawia się alkoholowy zespół płodowy, czym skutkuje i czy można wyleczyć dziecko z FAS? 

Zespół FAS (Fetal Alcohol Syndrome) to płodowy zespół alkoholowy występujący u dzieci matek spożywających alkohol w trakcie ciąży. „Choroba” FAS charakteryzuje się szeregiem fizycznych wad wrodzonych oraz deficytami umysłowymi. Jej łagodniejszą postacią (neurologiczne i behawioralne objawy FAS, bez uchwytnych cech fizycznych) jest zespół FAE (Fetal Alcohol Effects), czyli tak zwany alkoholowy efekt płodowy.

Zespół alkoholowy FAS – przyczyny 

Główną przyczyną alkoholowego zespołu płodowego jest spożywanie alkoholu przez kobietę w ciąży. Przenika on swobodnie przez łożysko i wpływa na rozwój mózgu oraz innych narządów płodu, co może powodować trwałe uszkodzenia układu nerwowego i zahamowanie prawidłowego wzrostu organizmu. 

Każda, nawet niewielka, ilość wypitego przez ciężarną alkoholu może mieć negatywne skutki dla dziecka. Mechanizm ten bada się od dawna, jednak jego działanie nie jest jeszcze do końca poznane. Skutki picia alkoholu w ciąży zależą od różnych czynników, między innymi od dawki alkoholu, zaawansowania ciąży, a także od predyspozycji genetycznych. Przyjmuje się, że im więcej ciężarna spożywa alkoholu, tym większe jest ryzyko zespołu FAS.

Dzieci z zespołem FAS – objawy i skutki

Dla płodowego zespołu alkoholowego charakterystyczne są trzy rodzaje objawów: zaburzone wzrastanie organizmu (przed i/lub po narodzinach), zmieniony wygląd twarzy (dysmorfia FAS) oraz upośledzony rozwój neurologiczny. 

Nie wszystkie symptomy występują u każdego dziecka. Objawy FAS mają różny stopień nasilenia i mogą pojawiać się w różnym czasie. Niektóre z nich można dostrzec tuż po urodzeniu (na przykład zaburzenia snu, nadwrażliwość na światło i dźwięk, kłopoty ze ssaniem, wzmożone lub obniżone napięcie mięśniowe), inne w nieco starszym wieku – najczęściej w okresie od 2 do 10 roku życia (jak między innymi obniżone funkcje poznawcze).

Zaburzenia zachowania i rozwoju fizycznym

Zespół FAS może objawiać się wieloma fizycznymi nieprawidłowościami organizmu. Są wśród nich między innymi:

• nieproporcjonalnie do reszty ciała mniejsza głowa, krótka szyja, niski wzrost, 
• wady układu kostnego oraz mięśniowego,
• niedostatecznie rozwinięte narządy wewnętrzne (serce, nerki, wątroba, narządy płciowe),
• wady słuchu i wzroku,
• dysmorfia twarzy charakterystyczna dla FAS.

FAS – wygląd twarzy

Twarz u dzieci z FAS wydaje się nieco spłaszczona. Charakterystyczny jest w tym przypadku dość duży rozstaw oczu o opadających powiekach i zauważalnie krótkich szparach powiekowych. Uwagę przykuwa zwykle szeroka nasada krótkiego i zadartego nosa i słabo zaznaczona rynienka podnosowa. Czoło jest niskie, podbródek cofnięty, górna warga cienka, usta blade, żuchwa niewielka, a małżowiny uszne nisko osadzone i zniekształcone.

Ten artykuł też może Cię zaintersować: Twarz alkoholika – jak i dlaczego zmienia się wygląd osoby z chorobą alkoholową?

Zaburzenia w rozwoju umysłowym

Symptomy zespołu FAS to również poważne deficyty umysłowe:

• upośledzenie umysłowe (od stopnia lekkiego do ciężkiego), niski iloraz inteligencji,
• opóźniony rozwój mowy, a potem ograniczony zasób słów,
• problemy z myśleniem abstrakcyjnym i przyczynowo-skutkowym,
• zaburzenia koncentracji i pamięci, trudności w przyswajaniu nowych rzeczy,
• niedojrzałość emocjonalna, 
• brak umiejętności społecznych, komunikacyjnych i adaptacyjnych,
• nadpobudliwość, impulsywność, czasami także agresja,
• skłonność do nałogów, stanów lękowych, depresji.

Rozpoznanie zespołu FAS

Nie ma jednego badania, które jednoznacznie potwierdza lub wyklucza obecność alkoholowego zespołu płodowego. Rozpoznanie FAS opiera się w pierwszej kolejności na stwierdzeniu obecności charakterystycznych cech fizycznych i w drodze wywiadu rodzinnego, którego celem jest ustalenie możliwości narażenia płodu na kontakt z alkoholem. Co istotne, diagnostyka FAS obejmuje również badania, których celem jest wykluczenie innych chorób u dziecka, które dają podobne jak FAS objawy.

Zespół FAS nie zawsze jest stwierdzany po narodzinach dziecka – nierzadko diagnostyka w tym kierunku rozpoczyna się w okresie niemowlęcym i kilkulatków (gdy obserwuje się u nich problemy w obszarze motoryki dużej i małej, problemy z mową, pamięcią czy niedosłuchem), a nawet dopiero w okresie wczesnoszkolnym (gdy uwidaczniają się problemy z nauką, a rozwój poznawczy i intelektualny dziecka odbiega od poziomu zdrowych rówieśników). Jednak im szybciej to nastąpi i im szybciej zostaną podjęte działania terapeutyczne, tym większe szanse dziecka na możliwie prawidłowy rozwój.

Zespół FAS – leczenie

FAS nie można wyleczyć. Skutki alkoholowego zespołu płodowego są nieodwracalne i odczuwa się je przez całe życie, nie tylko w dzieciństwie. Można jedynie minimalizować deficyty rozwojowe, usprawniać i stymulować określone procesy oraz oczywiście leczyć choroby współistniejące. 

Im wcześniej podejmuje się różnego rodzaju interwencje terapeutyczne (wsparcie psychologa, psychiatry, fizjoterapeuty, opieka neurologiczna lub inna – zależnie od potrzeb i występujących w danym przypadku dolegliwości), tym lepiej dla poprawy jakości życia takiej osoby. Terapia dla dziecka z FAS musi być zaprojektowana indywidualnie – z uwzględnieniem nasilenia objawów oraz konkretnych problemów zdrowotnych.

Najskuteczniejszą metodą uniknięcia zespołu FAS jest całkowita abstynencja w czasie ciąży. Kobiety, które mają problem alkoholowy, powinny przed zajściem w ciążę zgłosić się na terapię do ośrodka leczenia uzależnień alkoholowych.

Przeczytaj też: Alkoholizm wśród kobiet – najczęstsze modele picia, Współuzależnienie – choroba rodziny
oraz inne artykuły blogowe poświęcone uzależnieniom i metodom wychodzenia z nich.

***

9 września obchodzony jest na całym świecie Międzynarodowy Dzień FAS. To dobra okazja ku temu, aby poszerzyć własną wiedzę na temat alkoholowego zespołu płodowego albo zaangażować się w działalność edukacyjną. Szerzenie świadomości negatywnych następstw spożywania alkoholu w ciąży może przyczynić się do zmniejszenia odsetka dzieci rodzących się z zespołem FAS. W Polsce jest to mniej więcej 1000 na 300 000 urodzeń.