Współuzależnienie – choroba rodziny

Uzależnienie to choroba całej rodziny. Gdy jeden z jej członków cierpi z powodu choroby alkoholowej bądź nadużywania substancji psychoaktywnych, to pozostali członkowie rodziny odczuwają dramatyczne skutki. Osoba uzależniona często po jakimś czasie wycofuje się z pełnienia swoich ról społecznych i rodzinnych, co prowadzi do przejmowania odpowiedzialności przez partnera i w efekcie – do rozwoju choroby współuzależnienia.

Życie z osobą uzależnioną może być bardzo trudne. Jeśli problem dotyczy Ciebie lub bliskiej Ci osoby, wiesz o tym najlepiej. Z jednej strony nieprzewidywalność, brak poczucia bezpieczeństwa, z drugiej obietnice, słowa miłości, prezenty.

W naszym ośrodku terapii uzależnień wielokrotnie słyszeliśmy historie, w których członkowie rodziny osób uzależnionych usprawiedliwiali chorego, ukrywali jego nałóg przed otoczeniem i żyli w ciągłej nadziei na zmiany. To typowe dla syndromu współuzależnienia.

W wyniku życia z osobą w nałogu pojawiają się reakcje przystosowawcze do trudnej sytuacji, czyli współuzależnienie. To sytuacja, w której życie i emocje osoby bliskiej uzależnionemu zaczynają być całkowicie podporządkowane jego nałogowi. Uzależnienie partnera staje się centrum codzienności, a konsekwencje tego wpływają na członków rodziny, prowadząc do licznych problemów zdrowotnych w tym sytuacji permanentnego stresu, zmniejszonego poczucia własnej wartości, poczucia osamotnienia czy zaburzeń psychosomatycznych.

Współuzależnienie charakteryzuje się niezdrowymi reakcjami na zachowania drugiego człowieka będącego w czynnym nałogu. Niemal wszystkie myśli, działania i uczucia osoby współuzależnionej (nawet jeśli jest abstynentem) koncentrują się wokół alkoholu (lub innych substancji) i partnera pozostającego w nałogu. Osoba ta nie widzi siebie i swoich problemów.

Współuzależnienie jest efektem nieprawidłowego przystosowania się do sytuacji długotrwałego stresu. Dlatego warto wiedzieć, jak rozpoznać objawy współuzależnienia i jak sobie pomóc.

Dorośli żyjący w otoczeniu alkoholika (współmałżonkowie, rodzice) to ok. 1,5 mln osób. Dzieci wychowujące się w rodzinach alkoholików to drugie tyle.*

Zastanawiasz się jak rozpoznać współuzależnienie emocjonalne? Oto najbardziej charakterystyczne i najczęstsze objawy współuzależnienia:

• Poczucie odpowiedzialności za rozwiązywanie problemów chorego - niedopuszczanie, by ponosił on konsekwencje swojego nałogu, usprawiedliwianie go przed otoczeniem, pracodawcą, spłacanie jego długów, pomoc w dojściu do trzeźwości następnego dnia, sprzątanie po nim, pomoc w higienie, przejmowanie jego obowiązków.
• Kontrola partnera pozostającego w nałogu - ograniczanie choremu spożycia narkotyków bądź alkoholu, chowanie lub wylewanie, przeszukiwanie rzeczy osobistych, odbieranie pieniędzy.

• Poczucie wstydu i winy za zachowania i błędy chorego - obwinianie się o to, że nie potrafimy pomóc.
• Ukrywanie swojego życia rodzinnego przed otoczeniem – udawanie, że problem uzależnienia nie istnieje. Utrzymywanie nałogu i jego konsekwencji w tajemnicy przed otoczeniem. Często wiąże się to z całym systemem kłamstw i zaprzeczeń, w które uwikłani są wszyscy członkowie rodziny. Jeśli problemu nie można ukryć, pojawia się usprawiedliwianie. 
• Wysoka tolerancja na patologiczne zachowania osoby uzależnionej  - może dochodzić również do tego, że zaczynamy godzić się na przemoc fizyczną, aby ustrzec bliską osobę przed karą czy więzieniem.
• Zaniedbywanie własnych potrzeb - przedkładanie spraw dotyczących osoby w nałogu nad własnym życiem, pragnieniami, ambicjami, celami.
• Niemożność opuszczenia relacji mimo świadomości jej destrukcyjności – typowa dla osób uwikłanych w toksyczne relacje.
• Niska samoocena, zaburzenia adaptacyjne, poczucie osamotnienia i izolacji społecznej.
• Poczucie winy i poczucie wstydu za zachowania osoby uzależnionej.

Członkowie rodzin osób uzależnionych, trafiających do naszego ośrodka terapii uzależnień, często mówią o ukrywaniu nałogu partnera przed otoczeniem. Tłumaczą to tym, że w ten sposób chcieli dbać o dobre imię rodziny. Nie zdawali sobie sprawy, że w ten sposób nie pomagają choremu, a dodatkowo szkodzą sobie. Zaprzeczanie, które spełnia początkowo rolę obronną, na dłuższą metę powoduje kumulację napięcia i przyczynia się do zwiększania sytuacji stresowych.

Osoba współuzależniona cierpi na swój sposób, często nie zdając sobie sprawy z tego, w jak trudnej sytuacji się znajduje. Żyje w ciągłym napięciu, przekonana, że jej koncentracja na nałogu partnera, to wyraz troski, lojalności i miłości. Wierzy, że jeśli tylko wystarczająco się postara, wesprze, zmotywuje, to uda się pokonać uzależnienie partnera, a wspólne życie wróci na właściwe tory. W tym złudnym przekonaniu osoba ta często zatraca swoje poczucie własnej wartości, ignoruje własne potrzeby i własne granice.

Wszelkie przejawy chęci partnera do zaprzestania nadużywania alkoholu lub substancji psychoaktywnych traktuje jako znak, że „już będzie dobrze” – co chwilowo przywraca jej poczucie bezpieczeństwa i daje nadzieję na koniec współuzależnienia. Niestety, nadzieje te często są zawodne, co pogłębia poczucie winy, frustrację, a nawet depresji.

Cechy osoby współuzależnionej

Osoby współuzależnione często nie zdają sobie sprawy, jak bardzo ich zachowania, emocje i decyzje zostały podporządkowane partnerowi w nałogu. Do najczęstszych cech osoby współuzależnionej należą:

• Trudność w stawianiu własnych granic.
• Branie odpowiedzialności za uczucia, decyzje i zachowania osoby uzależnionej.
• Złudne przekonanie, że można zmienić partnera poprzez miłość i poświęcenie.
• Nierealistyczne myślenie – np. oczekiwanie zmiany bez terapii osoby uzależnionej.
• Uzależnienie własnego poczucia własnej wartości od stanu emocjonalnego partnera.

Mechanizmy współuzależnienia

Osoba współuzależniona - matka, żona, mąż lub inny członek rodziny - jest tak uwikłana w sprawy bliskiego w nałogu, że zapomina, iż poza tym istnieje prawdziwe życie, w którym nadal są problemy i trudności, które jednakże da się rozwiązywać.  I dzięki temu uczyć się, rozwijać, stawać coraz lepszą wersją siebie. Współuzależnienie w toksycznym związku powoduje, że zaciera się granica pomiędzy tożsamością pijącego i jego partnera. Ten całą swoją energię koncentruje na tym, by poradzić sobie z sytuacją, zachować choć względną równowagę w patologicznie funkcjonującej rodzinie, przez co uzależnienie staje się kwestią najważniejszą.

W przypadku czynnego uzależnionego koło się zamyka: ona żyje jego obietnicami, mamieniem, a następnie zawodem, że znowu to samo; poczuciem winy, że nie udało jej się pomóc, że nie mogła zapobiec. Do tego dochodzą często stany depresyjne wynikające z permanentnego poczucia bezradności. Kiedy więc alkoholik zgłasza się na leczenie, jego przykładowa żona traci grunt pod nogami. Jej sens życia – walka o jego trzeźwość – znika. Jej życie staje się nagle jałowe, puste.

Co zatem robi? Czym się zajmuje? Zawiesza się na zdrowiejącym partnerze. Używa tych samych mechanizmów. Nadal jej życie jest jego życiem. Tak naprawdę utrudnia mu proces zdrowienia. Ciągle zwraca uwagę, krytykuje, prostuje jego ścieżki. Czasem też osoby współuzależnione bardzo zamykają się w sobie. Jest im wstyd, że nie wiedzą, co ze sobą zrobić albo, że też chciałyby być ważne. To niezwykle istotny moment dla osoby współuzależnionej – to czas na terapię własną.

Mówi się, że współuzależnienie to lustro uzależnienia i dlatego wymaga ono leczenia w placówce terapii uzależnień. Pierwszym krokiem, podobnie jak w przypadku wychodzenia z nałogu, jest przyznanie się do tego, że jest się osobą współuzależnioną. Kolejny to zrozumienie faktu, że nie mamy wpływu na nałóg partnera.

Terapia współuzależnienia pozwala zrozumieć niekorzystne mechanizmy, które kierują bliskimi osób w nałogu. Pomaga również podnieść komfort życia w rodzinie i pokazuje, jak należy stawiać granice choremu. Aby pokonać współuzależnienie, należy opracować nowe schematy funkcjonowania w rodzinie – zdrowsze i bardziej skuteczne.