Przemoc w rodzinie alkoholowej – jak ją rozpoznać i co zrobić

Problem uzależnienia od alkoholu dotyczy nie tylko osoby pijącej, ale także jej najbliższych. W wielu domach, gdzie obecny jest alkohol, pojawia się także przemoc – fizyczna, psychiczna, emocjonalna, a nawet ekonomiczna. Często jest ona niewidoczna na pierwszy rzut oka, przez lata ukrywana za zamkniętymi drzwiami. Czym jest i jakie formy przybiera przemoc w rodzinie alkoholowej, jak można na nią reagować i gdzie szukać pomocy?

Zacznijmy od definicji… Przemoc domowa to działanie (lub zaniechanie działania), które powoduje cierpienie fizyczne, psychiczne lub emocjonalne drugiej osoby. W rodzinach z problemem alkoholowym przemoc bywa częsta, choć nie zawsze jest ona rozpoznawana. Przemoc w rodzinie alkoholowej ma specyficzny cykl – napięcia, wybuchu i tak zwanego miodowego miesiąca. To sprawia, że osoby, które jej doświadczają mają nadzieję, że sytuacja się zmieni, że „już teraz będzie dobrze”. Nic takiego się jednak nie dzieje, bo uzależnienie pogłębia problem. Alkoholik traci kontrolę nad emocjami, działa impulsywnie, nie pamięta swoich zachowań… Cierpią dorośli i dzieci w jego rodzinie, które potem często powielają niezdrowe schematy – mówimy wtedy o syndromie DDA (Dorosłe Dzieci Alkoholików).

Formy przemocy w rodzinie alkoholowej

Większość ludzi kojarzy przemoc z agresją (czy raczej tylko z fizyczną agresją), tymczasem przemoc może mieć różne, także mniej oczywiste formy…

• Przemoc fizyczna – to forma najbardziej widoczna: bicie, szarpanie, popychanie, grożenie użyciem siły, niszczenie mienia. Często towarzyszy jej zastraszanie i pełna kontrola nad ofiarą.
  
• Przemoc psychiczna i emocjonalna – to przemoc bardziej podstępna i równie mocno niszcząca. Obejmuje upokarzanie, wyzwiska, manipulowanie emocjami, izolowanie od bliskich, wzbudzanie poczucia winy. Z czasem niszczy u ofiary poczucie własnej wartości i wiarę w możliwość zmiany.
  
• Przemoc seksualna – może dotyczyć wymuszania współżycia, przekraczania granic intymności, nadużyć w stanie nietrzeźwości, kiedy ofiara nie ma możliwości wyrażenia świadomej zgody.
  
• Przemoc ekonomiczna – kontrolowanie domowych finansów, zabieranie pieniędzy, uniemożliwianie podjęcia pracy, uzależnianie domowników od środków finansowych.

Jedną z form przemocy w rodzinie alkoholowej jest także zaniedbanie. Zwykle dotyczy ono dzieci – braku opieki, bezpieczeństwa, emocjonalnego wsparcia… Dzieci w rodzinach alkoholowych bywają głodne, nie mają czystych ubrań, są pozbawione pomocy w nauce.

Jak rozpoznać przemoc w rodzinie alkoholowej

Agresja czy przemoc innego rodzaju rzadko zaczyna się w sposób nagły – zwykle narasta stopniowo. Jak więc ktoś spoza rodziny alkoholowej może ją rozpoznać? Oto objawy, które mogą świadczyć o tym, że w rodzinie dzieje się coś złego:

• przewlekły stres i napięcie widoczne u domowników,
• unikanie rozmów o sytuacji rodzinnej,
• tłumaczenie zachowań osoby pijącej „stresem w pracy” czy „chwilową słabością”,
• zmiany nastroju, objawy psychosomatyczne (ból głowy, brzucha, bezsenność),
• u dzieci – nadmierna dojrzałość, wycofanie, trudności w nauce.

UWAGA, jeśli jesteś świadkiem przemocy: nie bagatelizuj tego, zaoferuj wsparcie, daj przestrzeń do rozmowy. Możesz też zgłosić podejrzenie przemocy w rodzinie alkoholowej odpowiednim instytucjom, zwłaszcza gdy zagrożone są dzieci.

Dlaczego trudno zastopować przemoc w rodzinie alkoholowej

Choć to trudne do uwierzenia, często zdarza się, że osoby doświadczające przemocy nie są jej świadome, mają trudność z nazwaniem jej po imieniu. Działa u nich mechanizm zaprzeczania, wyparcia, nadziei, że „to się już więcej nie powtórzy”. Dominuje wstyd, strach o przyszłość, obawa przed osądem otoczenia, a w niektórych przypadkach także przed utratą dachu nad głową. Czasami bardzo silna jest zależność emocjonalna lub finansowa od sprawcy. Wiele ofiar uważa, że lepiej „przeczekać”, że trzeba wytrzymać „dla dobra dzieci”. Niestety – milczenie utrwala tylko przemoc i daje sprawcy poczucie bezkarności.

UWAGA, jeśli doświadczasz przemocy…

Pamiętaj, że to nie jest twoja wina (przemoc, agresja to wybór sprawcy, a nie twoja odpowiedzialność). Nazwij to, co się dzieje (to pierwszy krok do zmiany) i poszukaj wsparcia: zadzwoń na Niebieską Linię, idź do najbliższego ośrodka pomocy społecznej, jeśli jesteś w bezpośrednim zagrożeniu, zgłoś sprawę na policję. Możesz także znaleźć pomoc w ośrodku terapii uzależnień, gdzie wspiera się osoby współuzależnione i ofiary przemocy w rodzinach alkoholowych.

Wychodzenie z przemocy i uzależnienia

Przerwanie przemocy w rodzinie alkoholowej często wiąże się z decyzją o leczeniu – zarówno uzależnienia, jak i jego skutków dla całej rodziny (może w tym pomóc interwencja alkoholowa). Terapia indywidualna, grupowa, pomoc specjalistów to realna szansa na zmianę. Ośrodek Od-Nowa pomaga osobom uzależnionym, ich bliskim oraz tym, którzy doświadczyli przemocy. Zmiana jest możliwa, nawet jeśli dziś wydaje się odległa.

***

Przemoc w rodzinie alkoholowej to problem złożony, ale nie bez wyjścia. Rozpoznanie go i podjęcie działań to pierwszy krok do uwolnienia się z krzywdzącego schematu. Pomoc jest dostępna, anonimowa i realna. Nie czekaj – zgłoś się po nią!